De voorstelling Race is een bewustwordingstocht. Ook voor de acteurs, vertelt Mark Rietman die de blanke advocaat speelt in het toneelstuk. ,,Als witte man ben je je vaak minder bewust van racisme. Het zit in de kleinste dingen. Tijdens het spelen moest ik ook wel eens achter de oren krabben. Vooral op momenten dat je denkt ‘ik doe dat best goed’, terwijl je toch een individu verkleint tot onderdeel van een groep of kleur. ,,Dat gebeurt, zonder kwade bedoelingen, heel onbewust. Ik vermoed dat racisme bijna iets dierlijks is. Je sluit het ‘vreemde’ buiten. Je hoopt dan in ieder geval genoeg hersens te hebben om die impulsen te stoppen.’’ Voor Werner Kolf waren de repetities soms confronterend. Hij, een acteur met een donkere huidskleur, stapte er zonder verwachtingen in. ,,Ik dacht eerst gewoon: oké, een voorstelling over zwart en wit. In het echte leven schop je racisme weg. Maar als je deze rol speelt, kun je er niet voor wegrennen.’’ Tijdens het repeteren kwamen dingen soms zó dichtbij, dat hij een muur optrok. ,,Racisme is iets waar ik vaak mee te maken heb’’, legt Kolf uit. ,,Soms doe ik mijn ogen ervoor dicht, want je er op focussen is erg gevaarlijk. Als ik met mijn Vlaamse, witte vriendin over straat loop, dan zie ik mensen naar ons kijken. Het eerste wat ik denk is dat ze het anno 2016 nog steeds niet accepteren dat een witte persoon en een zwarte persoon een koppel kunnen zijn. Maar dan vraag ik me af: ‘Het kan toch ook gewoon dat mensen ons een leuk koppeltje vinden?’’ Rietman knikt bevestigend. ,,Natuurlijk kan dat. Misschien vinden ze jullie wel een knap stel.’’ De twee hopen dat de voorstelling de toeschouwers aan het denken zet. ,,Dat het zelfreflectie of een ongemakkelijk gevoel oproept. Er zit humor in het stuk, maar we willen wél iets meegeven’’, zegt Rietman.
Broadway
De Amerikaan David Mamet (een succesvol toneelauteur, scriptschrijver en filmregisseur) schreef Race in 2009. In die tijd liep de discussie over rassendiscriminatie in zijn land hoog op. De voorstelling beleefde de wereldpremière op Broadway, de theaterwijk in New York. Regisseur Eric de Vroedt maakt met de Nederlandse versie van Race zijn debuut bij het Nationale Toneel. Hij maakt al sinds 2002 theaterproducties. Dat hij nu zijn tanden kan zetten in Race vindt hij ‘waanzinnig’. ,,De thematiek is zo actueel. Bovendien vind ik het een supermooie toneeltekst’’, zegt De Vroedt. Sinds 1 september mag hij zich artistiek leider van het Nationale Toneel noemen. Vanaf 2018 gaat hij er aan de slag als artistiek directeur. ,,Het Nationale Toneel is dan het grootste theatergezelschap van Nederland. In januari 2017 fuseren we met de Koninklijke Schouwburg en Theater aan het Spui.’’ Dat Race met veel bevlogenheid en humor wordt gespeeld, is belangrijk voor De Vroedt. ,,Theater móet zich mengen in de belangrijke discussie over racisme. Deze voorstelling gaat veel dieper dan bijvoorbeeld de zwarte pietendiscussie of de ophef rondom de attractie Monsieur Cannibale in De Efteling. In Amerika zijn ze al veel verder met die discussie.’’ Maar, zo betoogt de regisseur, het stuk is niet alleen maar kommer en kwel. ,,Met humor wordt de discussie over het zware onderwerp een stukje draaglijker gemaakt.’’ In Race komt ook positieve discriminatie aan bod. ,,Het verhaal gaat over een zwarte vrouw die wordt aangenomen op een advocatenkantoor. Dat gebeurt op basis van een voorkeursbeleid. Zij vraagt zich echter af: ben ik aangenomen omdat ik capabel ben voor dit werk of juist omdat er meer diversiteit op de werkvloer moet zijn?’’ Tijdens de repetities liepen de emoties soms hoog op, geeft hij toe. ,,We hebben heftige discussies gevoerd. Zo had Werner het gevoel dat ik hem als een zwarte karikatuur neerzette. Het is heel lastig om je van deze rol te distantiëren.’’ Volgens de regisseur zijn ze nader tot elkaar gekomen juist door die confronterende discussies aan te gaan. ,,Eén ding moeten we vooral in ons achterhoofd houden’’, stelt De Vroedt. ,,We kunnen niet zeggen dat iemand moet oprotten naar zijn eigen land. We moeten juist met elkaar verder.”
De voorstelling
In de voorstelling Race wordt een rijke witte zakenman ervan verdacht een donkere vrouw te hebben aangerand. Het advocatenduo, vertolkt door Mark Rietman en Werner Kolf, verdedigt de man voor de rechtbank. Hoe zwart-wit is die zaak eigenlijk als ook de advocaten zwart en wit zijn? Dat resulteert in de vraag: is iedereen diep vanbinnen racistisch? ,,Ik geloof van wel’’, aldus regisseur Eric de Vroedt. ,,Theaterbezoekers zijn vaak linkse en beschaafde mensen die denken dat ze nooit discrimineren. Na het zien van dit toneelstuk zullen ook zij zichzelf betrappen op kleine racistische uitingen.’’
Meer info: nationaletoneel.nl. Dit artikel is eerder gepubliceerd in het AD.